Τρίτη 24 Φεβρουαρίου 2009

«Το Μαθηματικό υπόβαθρο της Πλατωνικής θεωρίας περί Τέχνης»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ (Αποσπάσματα από την υπό έκδοση διατριβή μου με το ομώνυμο θέμα)
Οι Πλατωνικές θέσεις για την Τέχνη έχουν γίνει αντικείμενο επίπονης μελέτης από αρκετούς μελετητές του Πλατωνικού έργου καθώς αυτές μαζί με τις αντίστοιχες Aριστοτελικές αντιλήψεις έχουν συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση των αντιλήψεων περί Αισθητικής.
Όμως η ανησυχία και ο στόχος του Πλάτωνος δεν ήταν μια διαμόρφωση αισθητικής θεωρίας.Το πρόβλημα του Πλάτωνος είναι ίσως ένα από τα πιο διαχρονικά φιλοσοφικά προβλήματα καίριο και στη σημερινή εποχή: Είναι η μίμηση, και η εικονική πραγματικότητα (Virtual Reality), η τεχνολογία, η οποία μέσω του επηρεασμού των ανθρώπινων αισθήσεων και της παροχής της αίσθησης της προοπτικής δίνει στο χρήστη τη ψευδαίσθηση ότι βρίσκεται σε ένα υποθετικό χώρο, σε μια υποθετική κατάσταση. Το ερώτημα για το βαθμό χρήσης της στην εκπαιδευτική πράξη αλλά και στον επηρεασμό της κοινής γνώμης είναι σύγχρονο, αλλά αρχικά τέθηκε από την Πλατωνική προβληματική περί «μίμησης» και καλλιτεχνικής μίμησης ως παιδαγωγικού μέσου, μέσου διαμόρφωσης προτύπων και μέσου προσέγγισης της αληθούς γνώσης.
Σχετικά ο Ε. Η. Gombrich (ιστορικός τέχνης) στο βιβλίο του "Τέχνη και ψευδαίσθηση (εκδόσεις Νεφέλη 1995), σ.123" παρατηρεί ότι "ελάχιστες σελίδες σχετικές με τη φιλοσοφία της καλλιτεχνικής αναπαράστασης έχουν ασκήσει στην αισθητική θεωρία επίδραση ανάλογη με το χωρίο της Πολιτείας από το στίχο 596 έως τον στίχο 598".
Πολύ σύντομα στο χωρίο αυτό ένας ποιητής παρομοιάζεται με ένα ζωγράφο που απλά γυρίζει ένα καθρέφτη και δημιουργεί δουλικά αντίγραφα της πραγματικότητας.(ιμιτασιόν-imitation)
Παρακάτω ένας ποιητής παρομοιάζεται με ένα ζωγράφο ενός χαλιναριού.
Την απόλυτη γνώση της ιδέας του χαλινού (των ηνίων) την έχει μόνο αυτός που χρησιμοποιεί τα ηνία, ο αναβάτης (μεταφορικά ο κατέχων τα ηνία της πόλεως, ο σοφός νομοθέτης), αυτός με τη σειρά του οδηγεί την κατασκευή-υλοποίηση των ηνίων στον κατασκευαστή των ηνίων (τους κυβερνήτες της πόλεως)και κατόπιν τρίτος σε σειρά ο ζωγράφος ζωγραφίζει αυτά τα ηνία, χωρίς όμως να έχει την γνώση τους.Έτσι και ένας ποιητής γράφει ποιήματα μιμούμενος νομοθέτες και κυβερνήτες (στις τραγωδίες και κωμωδίες) χωρίς όμως να είναι ο ίδιος ούτε νομοθέτης ούτε κυβερνήτης χρησιμοποιώντας μόνο τη φαντασία του.Άρα είναι "τρίτος από της αληθείας" και ως τέτοιος δεν μπορεί να είναι παιδαγωγός της νεολαίας, δεν είναι ικανός να απευθύνεται στο λογικό ανώτερο τμήμα της ψυχής αλά στο κατώτερο επιθυμητικό στο τμήμα των απολαύσεων.Αυτά εν συντομία τον οδηγούν στην έξωση των ποιητών και γενικότερα των καλλιτεχνών από την ιδανική πολιτεία του.Τα επιχειρήματα αυτά ξεκομμένα από το μαθηματικό υπόβαθρο της Πλατωνικής σκέψης ακούγονται χοντροκομμένα και ασύμβατα με την αναλυτικότητά της.
Υπάρχει πράγματι σύνδεση Μαθηματικών και Τέχνης στο Πλατωνικό έργο;Και αν ναι ποια είναι αυτή;Διαφωτίζει το λόγο για τον οποίο ο μεγάλος φιλόσοφος αποβάλλει ακόμα και τον Όμηρο από την εκπαίδευση των νέων;
Καταρχήν θα πρέπει να εξετάσουμε αν πράγματι η Πλατωνική φιλοσοφία επηρεάζεται από τα Μαθηματικά.Όμως ο επηρεασμός της Πλατωνικής σκέψης από τα Μαθηματικά είναι πέραν πάσης αμφισβήτησης ακόμα και από έναν μαθηματικώς αδαή αναγνώστη και δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι η πλήρης κατανόηση των σημαντικότερων θεμάτων που θίγονται στους Πλατωνικούς διαλόγους απαιτεί και την μαθηματική τους «αποκρυπτογράφηση».
Τα Μαθηματικά στο Πλατωνικό έργο έχουν εξεταστεί σε αξιόλογες εργασίες με κυριότερο βέβαια το βιβλίο «The Mathematics of Plato’ s Academy- D. Fowler» χωρίς όμως σαφή σύνδεση Μαθηματικών και Πλατωνικής φιλοσοφίας και βέβαια φιλοσοφίας της τέχνης.
Θα προσπαθήσουμε σε μια σειρά αναρτήσεων να ανακαλύψουμε το μαθηματικό υπόβαθρο της Πλατωνικής διαλεκτικής και μέσα από αυτήν τη μαθηματική της αποκρυπτογράφηση κατόπιν να κατανοήσουμε την ειδικότερη διαλεκτική περί τέχνης.

Σε μια αρχική θεώρηση της Πλατωνικής οντολογίας και γνωσιολογίας έχουμε :
1)Το αόρατο-νοητό είδος όντων, τις ιδέες και την προσέγγισή τους από «τα μαθηματικά αντικείμενα» .
2)Το ορατό είδος όντων , τα αισθητά αντικείμενα και τα «φαντάσματά» τους, τα είδωλά τους.
3)Τη σχέση μέθεξης μεταξύ των αισθητών – νοητών.
Οι ιδέες είναι οντότητες, με τη δική τους, ανεξάρτητη οντολογική υπόσταση και είναι οι αιτίες των αισθητών. Δεν υπάρχει δηλαδή τίποτα στον αισθητό κόσμο που να μην χρωστά την οντολογική του υπόσταση απόλυτα στις ιδέες. Ο αισθητός κόσμος είναι μια εικόνα του αρχετύπου νοητού.
Στον «Παρμενίδη» σημειώνεται ότι και το παραμικρό σκουπίδι αναφέρεται και έχει σχέση με μια ιδέα.
Σχετίζονται και τεκμηριώνονται όλα αυτά στη βάση μιας Μαθηματικής θεωρίας την οποία είχε υπόψη του ο Πλάτων;Αυτός είναι ο ισχυρισμός μας και με τα επόμενα θα προσπαθήσουμε να το αποδείξουμε. Κατόπιν θα δούμε, πως αυτό το πλαίσιο της Πλατωνικής διαλεκτικής εφαρμόζεται στην Τέχνη και οδηγεί τον Πλάτωνα στην έξωση των ποιητών ακόμα και του Ομήρου από την ιδανική Πολιτεία του.
Η Πλατωνική σκέψη όμως ακολούθησε τα χνάρια των προηγηθέντων Πυθαγορείων και Ελεατών φιλοσόφων που κι αυτοί με τη σειρά τους ακολούθησαν τα χνάρια των Ιώνων.
(Συνεχίζεται...)